„Луѓето често мислат на земји како Индија, Италија и САД кога зборуваме за климатските промени и топлотните бранови“, вели д-р Сара Кју, истражувачка во Кралскиот холандски метеоролошки институт.

Меѓутоа, како што покажа новата студија на групата „World Weather Attribution“ (WWA), „дури и земјите со ладна клима доживуваат невидени високи температури“.

Топлотниот бран во Исланд и Гренланд минатиот месец беше за околу 3°C потопол поради климатските промени предизвикани од човекот, откри група истражувачи.

На 15 мај, станица на аеродромот Егилстадџир во Исланд регистрираше 26,6°C, што е нов национален рекорд за месецот. Само неколку дена подоцна, на 19 мај, станицата Итокортурмиит во источен Гренланд пријави 14,3°C, што е далеку над месечната просечна дневна максимална температура од 0,8°C.

„За некои, зголемувањето од 3°C можеби не звучи многу, но тоа придонесе за масовно губење на мразот во Гренланд“, додава д-р Кју, една од 18-те глобални истражувачи кои стојат зад новата студија на WWA.

Топлината предизвикана од климатските промени од 15 до 21 мај доведе до околу 17 пати поголемо топење на ледената покривка на Гренланд од просекот, според прелиминарната анализа на Националниот центар за податоци за снег и мраз на САД.

Арктичките заедници ја чувствуваат топлината

„На Арктикот, локалното население изградило заедници базирани на временските услови кои се стабилни со векови“, вели Маја Валберг, техничка советничка во Центарот за климатски промени на Црвениот крст/Црвена полумесечина.

„Топлинските бранови како овие укажуваат на нови ризици во Гренланд и Исланд, кои се затоплуваат многу побрзо од другите региони“.

Арктикот се затоплува со брзина повеќе од двојно поголема од глобалниот просек. Овој феномен, познат како арктичка амплификација, главно е предизвикан од топењето на морскиот мраз: како што мразот исчезнува, тој се заменува со сè поголема темно океанско пространство кое апсорбира сончева светлина наместо да ја рефлектира.

„Инуитските заедници се соочуваат со зголемени закани за нивниот традиционален начин на живот, додека луѓето во Исланд со постоечки здравствени проблеми се сè поранливи на растечката топлина“, додава Валберг.

Иако Исланд забележа многу ниска стапка на смртни случаи поврзани со топлина во споредба со јужноевропските земји, топлотниот бран веројатно влијаел врз луѓето со основни здравствени проблеми пред да имаат време да се аклиматизираат.

Предупредувањата за изгореници од сонце и омекнати патишта во Исланд истакнуваат дека земјите со ладна клима почнуваат да се соочуваат со нови климатски ризици што може да ги изненадат, велат истражувачите.

Губењето на морскиот мраз влијае и на домородните заедници на Инуитите, кои сочинуваат 90 проценти од населението на Гренланд. Сигурниот морски мраз е од витално значење за патувања, а пореткиот мраз создава нестабилни услови што го спречуваат пристапот до традиционалните ловишта.

Исландските топлотни бранови ќе бидат за 2°C повисоки

Топлинскиот бран на Арктикот можеби сè уште изгледа како исклучок, но ваквите настани стануваат сè почести.

„Во последниве години, моите колеги и јас од Климатската група во Метеоролошкиот институт Мерлок забележавме необични временски екстреми, како што се врнежи кои по времетраење и количина далеку ги надминуваат очекуваните врз основа на претходните податоци“, вели д-р Халдор Бјорнсон, водач на групата во Мерлок. „Накратко, старата статистика повеќе не е валидна“.

Топлинскиот бран во мај сруши рекорди дури и на метеоролошките станици стари повеќе од еден век – на пример, во Стикишолм, каде што постојат сигурни податоци повеќе од 174 години. Д-р Бјорнсон вели дека настанот бил најголемиот мајски топлотен бран што некогаш го забележале, при што 94 проценти од метеоролошките станици регистрирале нови температури.

„Она што го гледаме не е само изолиран настан, туку промена во временската статистиката“, истакнува таа.

Доколку емисиите на стакленички гасови продолжат по нивниот проектиран тек, а затоплувањето достигне 2,6°C до 2100 година, топлотните бранови во Исланд би можеле да бидат за 2°C посилни.

За Гренланд, научниците анализирале податоци од метеоролошка станица во источниот дел од земјата. Тие откриле дека најжешкиот ден во мај бил околу 3,9°C потопол отколку во претходните години.

Иако таа анализа не вклучувала климатски модели, научниците веруваат дека најверојатно речиси целото зголемување е предизвикано од климатските промени.

Како топлите бранови на Арктикот влијаат врз целиот свет?

„Она што се случува на Арктикот не останува таму“, предупредува д-р Фредерик Ото, вонреден професор по климатски науки во Центарот за заштита на животната средина на Империјал колеџот во Лондон.

„Невообичаената топлина би го забрзала топењето на мразот и би придонела за зголемување на нивото на морето, загрозувајќи го опстанокот на малите островски заедници како што се Вануату, Кирибати и Тувалу, како и на домородните народи како што се Инуитите“.

Секоја година Гренланд губи просечно 43 милијарди тони мраз, а растечкиот број докази сугерираат дека континуираното затоплување би можело да ја доведе земјата до точка на заситеност каде што топењето на ледената покривка ќе стане иреверзибилно.

Неодамнешна студија предупредува дека дури и затоплувањето од 1,5°C може да предизвика губење на ледените покривки во Гренланд и Антарктикот, што може да предизвика зголемување на нивото на морето за неколку метри во наредните векови, загрозувајќи ја стабилноста на ниски острови низ ширум светот.

Друга пресвртна точка што може да има вознемирувачки последици за Европа е топењето на ледениот покрив на Гренланд, што ја забавува Северноатлантската меридијална струја (AMOC), огромна океанска струја што може да ослабне или целосно да престане да работи поради понатамошно топење на мразот, што може да ги наруши глобалните климатски обрасци, да предизвика сериозни временски промени низ целиот свет и да ја фрли Европа во длабок мраз.

„Точно знаеме што го предизвикува затоплувањето и топењето на мразот – согорувањето на нафта, гас и јаглен. Добрата вест е дека можеме да спречиме екстремната топлина да стане сè посилна и посилна, а тоа значи дека мора да се откажеме од фосилните горива“, додава д-р Ото.

„Тоа не е магија. Поседуваме знаење и технологија, но неопходно е да разбереме дека човековите права се за сите, не само за богатите и моќните“, заклучи тој.