Замислете држава помала по површина од Ајдахо, каде што поголемиот дел од населението живее на тесен крајбрежен појас, додека дури 85 отсто од територијата се покриени со густи прашуми. Според сите вообичаени претпоставки, тоа не би требало да биде место каде што се решава еден од најстарите предизвици на човештвото – целосна прехранбена самостојност.

И сепак, Гвајана, земја со околу 830.000 жители, тивко постигнала нешто што ниту една друга држава не го направила: целосна самоиздржливост во сите основни групи храна.

Ова сознание доаѓа од револуционерно истражување објавено во списанието „Нејчр фуд“ (Nature Food), во кое биле анализирани 186 земји за да се утврди дали теоретски можат да го прехранат своето население исклучиво со домашно производство.

Резултатите биле недвосмислени – само Гвајана постигнала самоиздржливост во сите седум основни групи на храна: овошје, зеленчук, млечни производи, риба, месо, мешунки, јаткасти плодови и семиња, како и скробни производи.

Доволно е да се прошетате низ некој пазар во Џорџтаун, главниот град, за да стане јасно: тезгите се полни со локален ориз, коренести култури како касава, свежа риба, овошје и зеленчук – најголемиот дел произведени во самата земја.

Иако Гвајана и понатаму тргува со светот како секоја модерна држава, она што ја издвојува е фактот дека има капацитет да ги задоволи сите нутритивни потреби на своите граѓани користејќи исклучиво сопствена земја и водни ресурси.

Земја со јасен рецепт за успех

За подобро да се разбере колку е ова достигнување импресивно, треба да се земат предвид географските ограничувања на Гвајана. Земјата се наоѓа меѓу Венецуела, Бразил и Суринам, а најголемиот дел од населението живее на крајбрежна рамнина која зафаќа помалку од пет проценти од вкупната површина.

Внатрешноста ја доминира древниот Гвајански штит – огромна област со недопрени прашуми, која иако е еколошки исклучително вредна, нуди многу мал простор за масовно земјоделство.

Она што го прави успехот уште повпечатлив е пристапот на Гвајана кон заштитата на природата. Земјата ја постигнала самоиздржливоста без уништување на природното наследство, користејќи ги максимално ограничените обработливи површини. Додека во други делови на Јужна Америка шумите масовно се сечат поради земјоделство и сточарство, Гвајана зачувала повеќе од 85 отсто од својата оригинална шума.

„Климата во крајбрежниот дел на Гвајана е исклучително погодна за одгледување култури“, објаснува Николa Канон, професорка по земјоделство на Кралскиот агрономски универзитет во Глостершир, Велика Британија.

Податоците го потврдуваат тоа: земјата се наоѓа меѓу еден и девет степени северно од екваторот, со топло време преку целата година, обилни врнежи, висока влажност и – клучно – плодни глинести почви кои со векови ги наносел амазонскиот речен систем.

Но, климата сама по себе не го објаснува успехот. Слични услови постојат и во други делови на Јужна Америка, а сепак многу соседни земји се борат со прехранбена несигурност. Разликата лежи во начинот на користење на обработливото земјиште.

Повеќе со помалку

Додека во многу делови од светот земјоделството се темели на монокултура – одгледување една култура на огромни површини – земјоделците во Гвајана применуваат поинаков пристап. Тие користат меѓусебно одгледување, при што две или повеќе култури се садат заедно на исто поле и ги користат ресурсите во различни периоди.

Оваа практика одамна е напуштена во индустриското земјоделство, но во Гвајана останува клучна за успехот. Земјоделците, на пример, садат ананас или домати меѓу младите кокосови дрвја, додека пченката и сојата ја делат истата почва – сојата природно врзува азот, а пченката ги користи хранливите материи подоцна во сезоната.

Кога правилно се применува, меѓусебното одгледување може значително да ги подобри приносите, да ја зголеми плодноста на почвата и да помогне во контрола на штетници без голема употреба на хемикалии. Воедно, ризикот е распределен – ако една култура претрпи штета, другата може да опстане.

Од ориз и касава до разновидно овошје и зеленчук, оваа земјоделска разновидност не само што ги храни луѓето, туку активно ја обновува и почвата. Она што Гвајана го зачувала е лекција што модерното земјоделство повторно ја учи: биодиверзитетот не е само одржлив – тој е неопходен.

„Меѓусебното одгледување нуди реални можности за зголемување на продуктивноста“, вели Канон, додавајќи дека приносите може да бидат од 1,2 до 1,5 пати поголеми во споредба со поединечното одгледување.

Како што истакнува д-р Мајкл Рапински, истражувач по етноекологија во Националниот музеј за природна историја во Париз:

„Постои стара изрека – не ги ставај сите јајца во една кошница. Диверзификацијата на културите е како диверзифициран инвестициски портфолио.“

Индустријата за банани ја научи оваа лекција на тежок начин, кога некогаш доминантната сорта „Грос Мишел“ беше речиси целосно уништена од Панамската болест. Денес и сортата „Кавендиш“ се соочува со слични закани – потсетник колку монокултурите можат да бидат ранливи