Астрономите во Австралија открија необичен радио сигнал кон средината на јуни, објави CNN. На почетокот, истражувачите мислеа дека откриле нешто необично.
„Бевме навистина возбудени, мислевме дека откривме непознат објект во близина на Земјата“, рече Кленси Џејмс, вонреден професор на Институтот за радиоастрономија Куртин на Универзитетот Куртин во Западна Австралија. Податоците што ги проучуваше Џејмс и неговиот тим дојдоа од радиотелескопот ASKAP – низа од 36 антени високи околу три ката, лоцирани на територијата на народот Ваџари Јамаџи. Телескопот обично се користи за пребарување на таканаречени „брзи радио бранови“ (FRB) – бранови на енергија што доаѓаат од далечни галаксии.
„Ова се неверојатно моќни радио бранови што траат околу милисекунда“, рече Џејмс. „Не знаеме точно што ги произведува и се обидуваме да го откриеме тоа, бидејќи тие ги побиваат познатите закони на физиката, тие се толку силни. Исто така, се обидуваме да ги користиме за да ја проучиме дистрибуцијата на материјата во универзумот.“
Научниците веруваат дека ваквите сигнали може да доаѓаат од магнетари – екстремно густите остатоци од мртви ѕвезди со силни магнетни полиња. „Магнетарите се апсолутно луди“, рече Џејмс. „Тие се најекстремните нешта што постојат во универзумот пред нешто да стане црна дупка.“
Но, сигналот што го снимија дојде многу блиску до Земјата – толку блиску што не можеше да биде астрономски објект. „Успеавме да пресметаме дека доаѓа од околу 2.800 милји оддалеченост. И совршено се совпаѓаше со локацијата на стар сателит наречен Реле 2. Постојат бази на податоци каде што можете да проверите каде е секој сателит, а ниеден друг не беше во близина“, објасни Џејмс.
Краток спој по децении тишина
Во 1964 година, НАСА го лансираше Реле 2, експериментален комуникациски сателит. Тоа беше подобрен модел на Реле 1, кој се користеше за пренесување сигнали помеѓу САД и Европа и за емитување на Олимписките игри во Токио во 1964 година.
Три години по лансирањето, Реле 2 ја заврши својата мисија – двата главни инструменти откажаа и оттогаш бесцелно орбитира околу Земјата како вселенски отпад. Но, на 13 јуни 2025 година, Џејмс и неговиот тим го поврзаа тој стар сателит со чуден сигнал што го детектираа.
Дали „мртов“ сателит одеднаш може да оживее по повеќе од половина век тишина?
За да се обидат да одговорат на тоа прашање, астрономите напишаа научен труд што ќе биде објавен во The Astrophysical Journal Letters. Тие сфатија дека изворот не е некоја галактичка аномалија кога забележаа дека сликата што ја генерираше телескопот е заматена.
„Причината зошто ја добивме заматената слика беше затоа што изворот беше во блиското поле на антената – во рамките на десетици илјади километри“, рече Џејмс. „Кога изворот е толку блиску, сигналот трае малку подолго за да стигне до надворешните антени, создавајќи закривен бранов фронт, за разлика од прав бран кога доаѓа од далеку.“
За да ја изострат сликата, научниците ги исклучија податоците од надворешните антени и го анализираа само внатрешниот дел од телескопот.
„На почетокот, сигналот изгледаше доста слаб. Но, како што зумиравме, стануваше сè посилен и посилен. Целиот сигнал траеше околу 30 наносекунди, а најсилниот дел траеше само три наносекунди, што е токму на границата на она што нашиот инструмент може да го сними“, рече Џејмс. „Сигналот беше околу 2.000 до 3.000 пати посилен од сè друго што сме го детектирале – најсветлата работа на небото.“
Искра во вселената
Научниците веруваат дека блесокот најверојатно бил предизвикан од статички електрицитет насобран на металната површина на сателитот кој одеднаш се испразнил. „Електроните се насобрале на површината на вселенското летало. Тој полека создава електричен полнеж сè додека не се скрати, а потоа одеднаш се појавува искра“, објасни Џејмс.
Друга, помалку веројатна можност е микрометеорит – вселенска карпа со пречник само еден милиметар – да го погоди сателитот. „Ако микрометеорит го погоди вселенското летало со брзина од 12 милји во секунда, добиените остатоци можат да се претворат во плазма – густ, топол гас“, рече Џејмс. „И таа плазма може да емитува краток радио бран“.
Но, за да се случи такво сценарио, треба да се спојат неколку фактори. „Знаеме дека електростатските празнења всушност можат да бидат доста чести“, рече Џејмс. „Тие не се опасни за луѓето, но можат да го оштетат вселенското летало“.
Нова закана за вселенските набљудувања
Бидејќи ваквите феномени се тешки за откривање, Џејмс верува дека настанот покажува како радиотелескопите можат да детектираат необични дефекти на сателитите – и со многу поевтина опрема од големите антенски низи како ASKAP. Тој исто така шпекулира дека постарите сателити како Relay 2 може да бидат направени од материјали кои се посклони кон акумулирање на статички полнежи.
Но, фактот дека сателитите можат да произведат радио бранови што се мешаат во астрономските набљудувања претставува сериозен предизвик – и дополнително го комплицира проблемот со вселенскиот отпад. Од почетокот на вселенската ера, речиси 22.000 сателити се лансирани во орбитата.
