Иран е сериозно погоден од суша, до степен што претседателот Масуд Пезешкијан најави можна евакуација на повеќемилионскиот Техеран ако не заврне дожд до крајот на ноември. Природата го прави она што санкциите и воздушните напади не успеаја да го направат, пишува американски Форбс.
Техеран е под постојани прекини на водата, половина од Иран не видел капка дожд од летото. „Нека Бог ја заштити оваа земја од непријатели, од суша, од лаги“, е натпис од персискиот крал Дариј Велики врежан во камен пред повеќе од 2000 години.
Тешка година
Во последните месеци, Иран е силно погоден: американскиот претседател Доналд Трамп, во својот втор мандат, ја оживеа и прошири политиката на максимален притисок врз Иран, барајќи од сојузниците да се обединат во економскиот и дипломатски притисок. Тој го поддржа Израел кога премиерот Бенјамин Нетанјаху ги изврши најголемите воени напади врз Иран во модерната историја, ризикувајќи поширока војна. Советот за безбедност ги врати тешките санкции кон Иран. Но, најтешкиот удар врз режимот во Техеран дојде од небото, кое го ускратува дождот.
Односно и природата, исто така, се здружила со непријателите. Иран сега веќе влезе во шеста година суша. Во некои големи градови, веќе се воведени намалувања на водата, намален е притисокот на водата и се најавува понатамошно рационализирање на водата.
Па дури и евакуација на населението. Техеран, со население од 15 милиони е во толку тешка ситуација што се разгледува делумна евакуација. Меѓутоа оваа ситуација не паднала од небо, туку е резултат на деценија прекумерно црпење вода, повеќе отколку што природата може да надомести, пишува за Форбс, иранскиот еколог, научник и активист Кавех Мадани. Иран е „казнет“ за прекумерната потрошувачка и пресушувањето на базените што некогаш служеле како стратешка резерва.
Не ги слушале експертите
Иран отсекогаш бил прилично сува земја, но во моментов неговите резерви на вода се сериозно исцрпени поради децении прекумерна употреба, неефикасно наводнување и неодржувана инфраструктура, пишува Дојче Веле. Тие губат околу 16 кубни километри вода годишно, истакнал Мохамад Џавад Турјан, научник на Универзитетот во Штутгарт. Еден кубен километар е околу милијарда тони вода. „Ова значи дека Иран речиси на секои три години губи количина вода со големина на Боденското езеро“, истакнал Турјан, коавтор на студија за водната криза во Иран објавена во 2022 година во престижното списание „Nature“.
Неколку експерти со децении предупредувале за претстојната катастрофа, пишува „Форин полиси“. Сепак, нивните гласови биле маргинализирани и замолчени.
Техеран со месеци често останува без вода. За седум месеци потрошувачката се намалила за 12 проценти, но тоа сè уште не е доволно: целта на градските власти е намалување од 20 проценти за да обезбеди снабдување со вода до зима. Иранскиот главен град има население од 10 милиони, со уште 18 милиони во поширокото градско подрачје. Бидејќи бунарите пресушиле, а фармите пропаднале, милиони луѓе се преселиле во периферијата на Техеран. Градот расте, додека водоводната инфраструктура останува застарена и дотраена, а голем дел од водата се губи при пренос, пишува Дојче Веле. Според неофицијалните процени што ги цитирал ФП, до 35 проценти од водата во Техеран се губи поради протекување на цевките. Побогатите згради имаат резервоари на покривот и пумпи за вода. Дури и кога нема официјално намалување, чешмите се празни. „Немавме вода три дена. Притисокот беше толку низок што ништо не излегуваше“, изјавил еден жител на Техеран за „NBC News“. Властите им препорачуваат да купат цистерни и пумпи за вода: но кој има пари за тоа? Само пред две недели, резервите на вода за главниот град паднале на пет проценти.
90% од водата за земјоделство
Со децении, иранските власти ја третирале водата како неограничен ресурс. Тие промовирале земјоделство што бара интензивно наводнување во некои од најсушните области на планетата, сè во име на национална самоодржливост и независност од увоз на храна. И водата и електричната енергија беа силно субвенционирани од државата, што го поттикна трошењето и прекумерното пумпање на подземните води. Властите се фалеа со изградба на брани, кои станале симболи на национална гордост и сила: целта беше да се искористи секоја капка вода, пишува Мадани. Овој пристап, погубен за животната средина, дополнително се засили под меѓународните санкции. Кога се најде економски и политички изолиран, Иран ја удвои својата „економија на отпор“ по секоја цена, исцрпувајќи ги природните ресурси. Непријателските бомби не беа потребни – под надворешен притисок, самиот Иран жртвуваше драгоцени стратешки резерви на вода.
Меѓутоа толку долга и интензивна суша би можела да парализира кој било систем – но проблемот на Иран е уште поголем бидејќи земјата не се подготвила за тоа. Климатските промени не можат да бидат изговор за недејствување на властите, особено кога научниците веќе предвиделе такви екстремни ситуации, истакна Кавех Мадани. Странските непријатели, сушата и лагите, односно отсуството на јавна дебата за користењето на водата, го доведоа Иран во ситуација полоша од она што Трамп и Нетанјаху можеа намерно да ја осмислат. Иран еден ден ќе биде ослободен од санкции, но ќе остане со колабиран систем за водоснабдување и нарушена јавна доверба, на која ѝ беа ускратени целосните информации за состојбата со водоснабдувањето. Сега, кога ситуацијата стана критична, конечно се слушаат аргументите на експертите и во иранските медиуми. Она што треба да се направи, како што рече Мадани е постепено укинување на земјоделското производство кое троши најмногу вода и намалување на субвенциите за вода и енергија. Како што пишува Дојче Веле, дури 80 до 90 проценти од водата се троши во земјоделството. Кризата би можела да се ублажи ако земјоделското производство се концентрира на култури кои се поадаптирани на климата, со поефикасен систем за наводнување.
